Τι κάνουμε όταν η ζωή μας έχει ξεφύγει;
Όταν νοιώθουμε δυσαρεστημένοι με τις επιλογές μας ή τις σχέσεις μας; Όταν στην εξέλιξη της ζωής μας, διαπιστώνουμε πως χάσαμε τα ηνία; Τα νήματα της ζωής μας ξεκινούν από μέσα μας. Απλώς δεν ξέρουμε που είναι κρυμμένα. Εμείς χρειάζεται, να τα βρούμε, για να τα πάρουμε στα χέρια μας.
Με την γνώση της ψυχολογίας, μπορούμε –αντί να ρίξουμε ευθύνη στους άλλους, στις καταστάσεις ή ν’ αυτό-ενοχοποιηθούμε- , να καταλάβουμε πολλά περισσότερα για τον εαυτό μας, γιατί αποτυγχάνουμε και πώς μπορούμε, να κινούμε τα νήματα της ζωής μας. Πώς πετυχαίνουμε, αν έχουμε τη θέληση, να κάνουμε αλλαγές.

Το αθώο κίνητρο της αποδοχής

Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και το περιβάλλον μέσα στον οποίο μεγαλώσαμε προσδιορίζουν καθοριστικά τον τρόπο που σκεφτόμαστε, κάνουμε επιλογές και δημιουργούμε σχέσεις, τόσο ως παιδιά όσο κι ως ενήλικες. Σύγχρονες έρευνες για την επίδραση του περιβάλλοντος στην ανάπτυξη, σε μονοζυγωτικούς διδύμους (ίδιο γονίδιο) οι οποίοι μεγάλωσαν σε διαφορετικά περιβάλλοντα, έδειξε πως ανέπτυξαν διαφορετικά χαρακτηριστικά μεταξύ τους.

Η ιστορία μας ξεκινά κάπως έτσι: ένα από τα ισχυρότερα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι η αγάπη, η αποδοχή κι η εκτίμηση των άλλων. Τα παιδιά κάνουν ό,τι μπορούν για να κερδίσουν το ενδιαφέρον, την προσοχή και την αποδοχή των άλλων. Η οικογένεια, η εκπαίδευση και η κοινωνία ενισχύουν την επιθυμία για επιδοκιμασία - και προσδιορίζουν τους τρόπους και τους όρους που την κερδίζουμε ή τη χάνουμε. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες τα παιδιά αναπτύσσουν τρόπους να σκέφτονται, ν’ αντιδρούν, βρίσκουν ένα ρόλο και μια θέση ανάμεσα στους άλλους. Δηλαδή μαθαίνουν πώς (μπορούν ή πως αποτυγχάνουν) να ικανοποιούν μια βαθιά ανθρώπινη ανάγκη: της αποδοχής των άλλων.
Το ζωτικό αυτό κίνητρο αλλά και οι τρόποι που αναπτύξαμε τότε, μπορούν να φτάσουν να προσδιορίζουν τη στάση μας ως ενήλικες στις συντροφικές/ερωτικές σχέσεις, στον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους, στη συμπεριφορά μας στον επαγγελματικό τομέα ή σε συγκεκριμένα κοινωνικά περιβάλλοντα.
Σε κάποιους, η εκπλήρωση αυτής της ανάγκης δεν προσδιορίζει μόνον τομείς, αλλά διαμορφώνει ολόκληρη τη ζωή τους: κάνουν τα πάντα για να είναι αγαπητοί, αρεστοί. Στους ενήλικες, η επίδραση αυτή δεν πάντα συνειδητή, ούτε αντιλαμβάνονται πως έχουν αναπτύξει συγκεκριμένα μοντέλα και τρόπους συμπεριφοράς που έχουν τις ρίζες τους στα πρώτα χρόνια της ζωής. Ούτε πότε, ούτε πώς αυτοί οι μηχανισμοί συμπεριφοράς ενεργοποιούνται. Συμβαίνουν χωρίς απαραίτητα να το αντιλαμβάνονται. Μπορούμε όμως να τους αποκρυπτογραφήσουμε.

Το πρώτο βήμα: αποκαλύπτοντας τις κρυφές αιτίες

Ανακαλύπτοντας όσα μάθαμε ως παιδιά, ρίχνουμε φως στις πιο βαθιές πλευρές του εαυτού μας. Ανακαλύψτε τις δικές σας επιρροές. Κάποιοι:

• Μαθαίνουν από νωρίς να βάζουν τους άλλους πρώτους, πάνω από τους ίδιους, να φροντίζουν όσο μπορούν, οι άλλοι να είναι χαρούμενοι και ικανοποιημένοι, μαζί τους.
• Εισπράττουν αποδοχή και φροντίδα μόνον όταν γίνονται ευχάριστοι στους άλλους.
• Έχουν δεχτεί ισχυρή κριτική στα νεαρά τους χρόνια κι αναπτύσσουν συμπεριφορές με καταδεκτικότητα κι ενδοτικότητα, καθώς μ’ αυτόν τον τρόπο μπορούσαν τότε ν’ αποφύγουν την επίκριση ή τη σύγκρουση.
• Τροφοδοτούνται με το φόβο πως αν δεν είναι έτσι όπως τους θέλουν οι άλλοι, τότε θα τους απορρίψουν ή θα τους εγκαταλείψουν.
• Δεν ενισχύθηκαν κατάλληλα ώστε ν’ αναπτύξουν αρκετή εκτίμηση για τον εαυτό τους: στο οικογενειακό περιβάλλον δεν καταλάβαιναν τις ανάγκες τους ως παιδιά.

Γνωρίζοντας τις αρχικές επιρροές που δεχτήκαμε ως παιδιά, κατανοούμε καλύτερα τον εαυτό μας, τι μπορεί να μας έχει καθορίσει και πώς. Αυτό είναι το πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε ουσιαστικότερα από τι επηρεάζεται και πώς διαμορφώθηκε η ενήλικη στάση μας.

Τώρα, ας κατανοήσουμε τη συμπεριφορά μας

Μπορείτε τώρα να συσχετίσετε αυτές τις αρχικές εμπειρίες με τους τρόπους και τα μοντέλα συμπεριφοράς που αναπτύξατε ως ενήλικες. Κάποιοι:

• Προσπαθούν να μοιάσουν ή να μιμηθούν τους άλλους, να συμπεριφερθούν έτσι ώστε να τους ικανοποιήσουν για να κερδίσουν την αποδοχή.
• Αναλαμβάνουν ολοκληρωτικά να κάνουν τον άλλο χαρούμενο: το σύντροφο, τον εργοδότη, τους φίλους, συχνά για να το πετύχουν φτάνουν να προσπαθούν να νοιώσουν όπως νοιώθει ο άλλος.
• Έχουν το μοντέλο «καλός, καλός… μέχρι να κάνω την έκρηξη» και την παθητική επιθετικότητα: ένα μέρος του εαυτού μας κάνει ότι μπορεί για να ικανοποιήσει τον άλλο, ενώ ένα άλλο λυπάται κι υποφέρει, γκρινιάζει και μουτρώνει. Αυτό εκφράζεται με μια συμπεριφορά του τύπου κρύο μια ζέστη.
• Εξιδανικεύουν τον άλλον: δίνουμε στο Θεό το θρόνο και κρατάμε το σκαμνάκι για τον εαυτό μας.
• Αναλαμβάνουν το ρόλο του Φροντιστή: είναι ο άνθρωπος που φροντίζει για όλα, προσπαθεί να κάνει τους άλλους χαρούμενους, θέλει να προλαμβάνει κάθε τους ανάγκη.
  

Αναγνωρίσατε κάποιο δικό σας μοντέλο συμπεριφοράς ή των κοντινών σας προσώπων;

Το κλειδί είναι πως οι αρχικές αιτίες (όπως αναφέραμε) διαμορφώνουν αντίστοιχα την ενήλικη μας στάση: εκείνοι που μαθαίνουν να βάζουν τους άλλους πιο πάνω από τον εαυτό τους, εξακολουθούν και στην ενήλικη ζωής τους - εφόσον οι άλλοι είναι καλύτεροι προσπαθούν να τους μοιάσουν ή να τους μιμηθούν. Όσοι για να εισπράξουν αποδοχή χρειαζόταν να γίνονται ευχάριστοι στους άλλους, αναπτύσσουν αντίστοιχες στρατηγικές ως ενήλικες: είναι οι άνθρωποι που προσπαθούν να κάνουν χαρούμενο το σύντροφο τους, τον εργοδότη τους, τους φίλους τους.
Η καταδεκτική και ενδοτική συμπεριφορά των παιδικών χρόνων, εξελίσσεται και στους ενήλικες: είμαι καλός, καλός (πολλές φορές χωρίς όρια) μέχρι να κάνω την έκρηξη ή να μουτρώσω που δεν με καταλαβαίνει ο άλλος ή δεν με λαμβάνει υπόψη. Ο φόβος της απόρριψης μας οδηγεί στην εξιδανίκευση του άλλου και η ανάγκη της εκτίμησης των άλλων –που δεν λάβαμε ικανοποιητικά ως παιδιά- στην προσπάθεια να γίνουμε απαραίτητοι και σημαντικοί μέσα από την (υπερ)φροντίδα μας για τους άλλους…

Μπορείτε τώρα εσείς, να ξαναδιαβάσετε τις δυο παραγράφους, να συνδυάσετε και να κατανοήσετε αιτίες, μοντέλα, συμπεριφορές.
Το θέμα είναι πως μέσα από αυτές τις στρατηγικές, χάνουμε. Πάντα χάνουμε. Η αρχική μας επιθυμία της αποδοχής, μέσα από την επίδραση του περιβάλλοντος, μας οδήγησε στην ανάπτυξη στρατηγικών. Τα μοντέλα αυτά μπορούσαν να μας προσφέρουν μια περισσότερο ή λιγότερο ικανοποιητική προσαρμογή μέσα στον οικογενειακό αστερισμό. Ήταν ότι καλύτερο μπορούσαμε ν’ αναπτύξουμε ΤΟΤΕ. Σήμερα όμως είναι τα μοντέλα που χρησιμοποιούμε κι άλλα θέλουμε κι άλλα συμβαίνουν στη ζωή μας. Φυσικό δεν είναι;

Πώς να κινώ τα δικά μου νήματα: Νέα μοντέλα, άλλοι τρόποι

Η ζωή είναι σαν ένα παιχνίδι: όπως μάθαμε να το παίζουμε μικροί έτσι συνεχίζουμε ως ενήλικες. Απλώς δεν το ξέρουμε. Όταν καταλάβουμε τον τρόπο που λειτουργούμε ως παίχτες, μπορούμε ν’ αλλάξουμε και να κατευθύνουμε τον τρόπο που παίζουμε. Τότε, αρχίζουμε ν’ απολαμβάνουμε, τόσο το παιχνίδι όσο και τον εαυτό μας. Τότε, κινούμε εμείς τα νήματα στη ζωή μας.

Όσο κι αν φαίνεται δύσκολο ή αδύνατο, μπορούμε να κατευθύνουμε τη ζωή μας εκεί που θέλουμε. Ως ψυχοθεραπεύτρια έχω δει το συνδυασμό της προσωπικής θέλησης με της διεργασίας με τον εαυτό να πετυχαίνει το φαινομενικά αδύνατο.
Για να ξεκινήσετε προσπαθήστε ν’ αντιληφθείτε πότε ενεργοποιείται ο μηχανισμός για την επιδοκιμασία των άλλων.
Διερευνήστε τα βαθύτερα κίνητρα ή τους φόβους που υποκινούν τη συμπεριφοράς σας. Μπορείτε να θέσετε στον εαυτό σας τις ερωτήσεις:

• Τι προσπαθώ να πετύχω πραγματικά όταν δίνω πάρα πολλά;
  
• Τι φοβάμαι πως θα συμβεί αν σταματούσα να βάζω τους άλλους πάνω από εμένα;
  
• Αντιμετωπίστε κατά πρόσωπο τους φόβους σας.
  

Τέλος, φυσικά τολμήστε να θεραπεύσετε τα παλιά τραύματα, καθώς μπορεί να είναι ενεργά από το παρασκήνιο, κι έτσι θα πετύχετε η ζωή που ζείτε να είναι πραγματικά δική σας!

Image: Idea go / FreeDigitalPhotos.net